Teoria równowagi ogólnej w ujęciu szkoły neoklasycznej wywodzi się z prawa rynków sformułowanego na początku XIX w. przez francuskiego ekonomistę Jeana B. Saya (1767-1832). Wyszedł on z założenia, że wzrost produkcji stwarza dla siebie odpowiedni wzrost popytu, gdyż wartość produkcji tworzy tę samą sumę dochodów, które w całości są wydatkowane na zakup wytworzonych dóbr. Dlatego ogólny popyt zawsze musi być równy ogólnej podaży dóbr i usług i ani ogólna nadprodukcja, ani niedostateczna produkcja nie są możliwe. Jeśli posiadacze dochodów wydają mniej na spożycie, to wydają więcej na inwestycje, lub odwrotnie, i łączny popyt globalny odpowiada sumie wartości wytworzonej produkcji. Ta globalna równowaga zakłada nie tylko pełne wykorzystanie istniejących zdolności produkcyjnych, ale także brak przymusowego bezrobocia.

Bilans przedsiębiorstwa odzwierciedla majątek przedsiębiorstwa oraz źródła jego finan-sowania z reguły na koniec roku obrachunkowego. Po stronie aktywów zawiera on: ak-tywa trwałe oraz aktywa bieżące, po stronie pasywów natomiast: zobowiązania bieżą-ce, zobowiązania długoterminowe oraz kapitał własny właściciela. Dane zawarte w bi-lansie są podstawą do obliczania różnych wskaźników, charakteryzujących stopień płynności, wspomagania, aktywności i zyskowności (rentowności) przedsiębior-stwa. Zasady liczenia tych wskaźników mogą nastręczać wiele kłopotów, gdyż operują one pojęciami nie zawsze dobrze rozumianymi przez czytelnika. Dlatego w celu uła-twienia posłużę się przykładowym bilansem hipotetycznej firmy, umożliwiającym po-równanie jego składników w dwu kolejnych latach działalności, tj. w 1990 i 1991 r. (zanim zapoznamy się z „Rachunkiem wyników” należy przede wszystkim poznać strukturę bilansu zamieszczonego na s. 109).

Wydatki osobowe obejmują wszelkiego rodzaju wynagrodzenia za pracę zatrud-nionych w przedsiębiorstwie na szczeblach wykonawczych i kierowniczych, pracowników fizycznych i umysłowych. Wynagrodzenia te są wypłacane co tydzień lub có mie- siąc w zależności od kategorii zatrudnionych pracowników. Udział wydatków osobowych w ogólnych kosztach produkcji jest bardzo zróżnicowany i zależny od dziedziny gospodarki narodowej oraz charakteru wytwarzanej produkcji lub usług. W przedsię-biorstwach przemysłu przetwórczego jest on na ogół znacznie niższy niż w różnego ro-dzaju usługach, a nawet w przemyśle wydobywczym, gdyż w przemysłach przetwór-czych dominującą pozycję zajmują wydatki materiałowe.

Powstaje dość istotne pytanie, jaki jest stosunek teorii ekonomii do polityki gospo-darczej?

Polityka gospodarcza to działalność państwa lub innego organu publicznego, zmierzająca do osiągnięcia konkretnych celów społeczno-ekonomicznych w ściśle okre-ślonych warunkach i określonym horyzoncie czasu. Obejmuje ona całą politykę fiskalną (skarbową) i dochodową oraz politykę pieniężną mającą na celu ograniczenie lub za-hamowanie inflacji, zmniejszenie lub likwidację bezrobocia, zrównoważenie budżetu państwa, zrównoważenie bilansu płatniczego kraju, przesunięcie środków finansowych z jednych regionów kraju do innych itp. Każda polityka gospodarcza opiera się – milcząco lub jawnie – na określonej teorii ekonomicznej, która stanowi podstawę dokonania diagnozy, czyli rozpoznania i oceny stanu wyjściowego. Wskazuje ona na przyczyny niezadowalającego stanu rzeczy oraz na występujące zagrożenia w bliższej i dalszej perspektywie. Polityka ekonomiczna jest sposobem działania i rozwiązywania proble-mów gospodarczych z punktu widzenia interesu publicznego. Każdy rząd w swoich de-cyzjach stara się uwzględniać interes publiczny i zabiega różnymi sposobami o uznanie w opinii społecznej. Ma to zasadnicze znaczenie w systemach demokracji parlamentarnej, gdyż od stopnia poparcia społecznego dla polityki rządu zależy jego los, jak również szansa ponownego wyboru przez społeczeństwo tych sił politycznych, które rząd reprezentuje.

Trzecią częścią składową neoklasycznej teorii równowagi ogólnej jest założenie pionowego charakteru funkcji podaży Sa połączone z przyjętą hipotezą elastycznych cen i płac. Można to zilustrować następująco:

Równowaga zgodnie z prawem rynków Saya występuje w punkcie Ex, gdzie popyt globalny Pgl pokrywa się z dochodem narodowym przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych Ymax i stałym przeciętnym poziomie cen Cj. Jeśli z jakichś względów popyt globalny wzrośnie i krzywa popytu Pgl przesunie się w górę, wówczas zaczną rosnąć ceny. Wraz ze wzrostem cen będą natychmiast rosły płace nominalne w takim stopniu, w jakim płace realne nie ulegną zmianie. Zmieni się położenie krzywej popytu globalnego, ale nie zmieni się popyt realny. Dlatego zarówno dochód realny, jak i zatrudnienie pozostaną na dotychczasowym poziomie.

To cząstkowe optimum producenta nie wyznacza jeszcze optymalnych rozmiarów produkcji, przy których przedsiębiorca maksymalizuje swój zysk. Do wyznaczenia opti-mum ekonomicznego przedsiębiorstwa, przy którym producent maksymalizuje swój zysk, niezbędna jest jeszcze gruntowna analiza kosztów oraz cen i utargów osiąganych ze sprzedanej produkcji.

Koszty stałe obejmują te wszystkie wydatki, które związane są z funkcjonowa-niem przedsiębiorstwa i nie zależą od wielkości wytwarzanej produkcji. Są to głównie koszty zużycia kapitału trwałego (amortyzacja), opłaty za dzierżawę terenu, koszty funkcjonowania administracji, koszty ogrzewania, oświetlenia, odsetki od kredytów itp. Nawet gdy przedsiębiorstwo nie produkuje, np. z powodu strajku pracowników, musi ponosić wymienione koszty.

Wskaźniki stopnia wspomagania finansowego pokazują relację kapitału obce-go do kapitału własnego oraz zdolność firmy do obsługi stałych obciążeń.

Wspomaganie finansowe występuje wówczas, gdy płacone odsetki z tytułu zaciągniętych kredytów lub pożyczek są mniejsze od osiągniętego zysku z pożyczonych kapitałów. Gdyby ten warunek nie został spełniony, zaciąganie kredytu byłoby dla firmy nieopłacalne. Dlatego niezbędne jest branie pod uwagę relacji zysku i odsetek do płaconych odsetek. Dolna graniczna wartość tego wskaźnika wynosi 1,5, chociaż w warunkach wysokiego ryzyka może być odpowiednio wyższa. Wysoki zysk brutto w stosunku do należnych odsetek daje gwarancje terminowego spłacenia zaciągniętych w banku kredytów i pożyczek.

Ilustrowane na hipotetycznym przykładzie liczbowym współzależności międzydziało- we zostały zbudowane zgodnie z metodą przepływów międzygałęziowych, opracowaną przez amerykańskiego ekonomistę W. Leontiefa . Jego metoda operuje nie strukturą działową, lecz strukturą gałęziową bliżej nie określonej gospodarki narodowej.

Uogólniając realne procesy zachodzące w gospodarce narodowej Leontief opisuje, w jaki sposób przedsiębiorcy kupują i sprzedają między sobą wytworzone produkty, przy czym sprzedaż jednej produkcji (zwana przez niego output) stanowi podstawowy nakład (input) dla innej produkcji. Przedstawiając te wymiany międzygałęziowe za pomocą tablicy o podwójnym wejściu (input-output), Leontief stworzył prawdziwą makietę nowoczesnej gospodarki pokazującą wewnętrzne zależności techniczno-ekonomiczne między różnymi gałęziami gospodarki narodowej. Leontief sądził, że dzięki rozwojowi systemu komputerowego i w warunkach istnienia dostatecznej ilości podstawowych informacji można będzie rozwiązać wiele problemów ekonomicznych przewidywanych w przyszłości. Rozpatrzmy więc dokładniej metodologiczną stronę tej koncepcji.

Wynagrodzenie pracowników składa się z trzech części: jedna to płaca podstawowa (dość wysoka, stanowiąca mniej więcej dwukrotność średniej płacy krajowej), druga to tzw. bonus, otrzymywany w zależności od jakości załatwienia sprawy. Tutaj liczy się przede wszystkim poziom satysfakcji klienta, o czym informacje – w jakiś sobie tylko znany sposób – zdobywa sekretarki) na zwykły papier maszynowy, ponieważ wydruki teleTaTOwu P„ – pewnym czasie stają się nieczytelne, można powiedzieć, że „wietrzeją”. Cała praca biura to w zasadzie nieustanne przetwarzanie informacji krążącej między biurem a centralą, między biurem a jego klientami z różnych krajów, między biurem a różnymi instytucjami i urządzeniami, z którymi – z racji załatwiania spraw – pracownicy biura muszą wchodzić w kontakty. Bez tych wszystkich urządzeń technicznych praca byłaby niemal niemożliwa.

Decydenci w organizacji tworzą tzw. linię (znów terminologia wojskowa). Czasem między nią a sztabem dochodzi do nieporozumień, bardzo podobnych do tych, jakie istnieją między plastykami-projektantami a technologami. „Linia” twierdzi zwykle, że jest bliżej rzeczywistości i odpowiada za konkretne sprawy miewa za złe sztabowcom ich „księżycowe” pomysły. Sztab uważa liniowców za rutyniarzy, widzących tylko sprawy swoich pionów i ich interesy. Do konfliktów między nimi dochodzi przeważnie na różnych naradach, gdy wspólnie z dyrektorem analizują sytuacje i możliwe decyzje.

Od kilku miesięcy mają dyrektora „z konkursu”. Wybrany został, spośród czterech kandydatów, przez specjalną komisję złożoną z członków rady pracowniczej (to jeden z oficjalnych organów zarządzania zakładem), przedstawicieli związków zawodowych (w zakładzie są dwa), zaproszonych specjalis- tów-doradców i kogoś z ministerstwa. Naczelny jest człowiekiem „z zewnątrz”, spoza „Violi”. Pani inżynier jeszcze nie zna go dobrze i niewiele może o nim powiedzieć. Jednak biorąc kilka razy udział w posiedzeniach dyrekcji, zauważyła, że umie on słuchać uważnie i nie boi się ryzyka. Nie miesza się do kompetencji i decyzji swoich podwładnych, natomiast chętnie przekazuje im dodatkowe uprawnienia decyzyjne. Nawet swoich zastępców (wicedyrektorów) uczy samodzielności w rozwiązywaniu „ich” problemów. Wygląda więc na to, że nie jest autokratą, choć potrafi być stanowczy i wymagający. Ludzie lubią go, wiedząc, że od siebie oczekuje więcej niż od innych. Często zaczyna pracę pierwszy (wcześniej jest tylko jego sekretarka), a wychodzi ostatni. Jakim będzie dyrektorem, jaka będzie jego kadencja – czas pokaże. Jedno jest jednak pewne: nie jest on właścicielem zakładu.

Uproszczenie prawa pracy i redukcja formalności związanych z zatrudnieniem nowego pracownika to kolejna, zdaniem respondentów, metoda redukcji szarej strefy. Wszelkie rozwiązania mające na celu ułatwianie funkcjonowania przedsiębiorstw, w tym również deregulacje i uelastycznienie rynku pracy, służą zdynamizowaniu przedsiębiorczości. Wydaje się, że pewne uregulowania szczegółowe dotyczące specyficznych branż i zawodów mogłyby pozytywnie wpłynąć na redukcję szarej strefy. W takich branżach, jak rolnictwo, gastronomia i hotelarstwo, gdzie ważną rolę odgrywa zatrudnienie sezonowe i to ono w większości przypadków jest źródłem szarej strefy, warte rozważenia byłoby zwolnienie pracodawców z części obciążeń™.