Bank centralny

W całym systemie finansowym państwa główną rolę odgiywa bank centralny. Pierwsze banki centralne miały charakter prywatny. Najstarszy Bank Szwedzki otrzymał przy-wilej od państwa wypuszczenia biletów bankowych w 1657 r., zaś Bank Anglii w 1694 r. Bank Polski został założony w 1828 r. W Stanach Zjednoczonych funkcję banku centralnego spełnia System Rezerwy Federalnej stworzony dopiero w 1913 r. Składa się on z Rady Gubernatorów i 12 Regionalnych Banków Rezerwy Federalnej, które tworzą nadzór nad wszystkimi bankami komercyjnymi. Rada Gubernatorów składa się z 7 gubernatorów mianowanych przez prezydenta na okres do 14 lat oraz 9 przedstawicieli banków regionalnych, rotacyjnie zmienianych co kilka lat.

Pierwotnie banki centralne były uprawnione do emitowania biletów bankowych do wysokości kapitału zakładowego. Były one zobowiązane przez państwo do wymie-niania swych biletów na każde żądanie na monetę srebrną lub złotą. Dlatego wszyscy odnosili się z pełnym zaufaniem do biletów bankowych. Podstawowym celem polityki banku centralnego było dążenie do utrzymania stałej wartości pieniądza w kraju, czyli tzw. stałego parytetu pieniądza krajowego do złota lub do innej waluty zagranicznej. Ten stan rzeczy udało się utrzymać do czasu I wojny światowej. Wojna poważnie za-chwiała tym tradycyjnym porządkiem. Zniknęła waluta złota, a na jej miejsce pojawiły się pieniądze papierowe, praktycznie niewymienialne na złoto. Był to okres gwałtownego wzrostu cen, który nazywamy inflacją, i tym samym ogromnego spadku wartości (siły nabywczej) pieniądza.

Po zakończeniu I wojny światowej wiele krajów próbowało odbudować klasyczny system wymienialności biletów bankowych na złote sztabki (gdyż monety zostały przez ludność stezauryzowane) lub na inne dewizy wymienialne na złoto. Wybuch wielkiego kryzysu gospodarczego w latach 1929-1933 doprowadził do całkowitego załamania się polityki utrzymywania stałego kursu walut w stosunku do złota (tzw. gold- -exchange standard). Najpierw Bank Anglii (1931 r.), a następnie SRF w USA (1933 r.) zawiesiły wymienialność waluty krajowej na złoto. W celu ratowania gospo-darki przed kryzysem i masowym bezrobociem banki centralne zaczęły stosować poli-tykę łatwego, taniego pieniądza. Opierały się one na nowej filozofii ekonomicznej, gło-szonej przez najwybitniejszego w latach trzydziestych ekonomistę angielskiego J. M. Keynesa, że niska stopa procentowa od kredytu będzie zachęcać do ekspansji inwesty-cyjnej, co doprowadzi do ponownego ożywienia gospodarczego. Główną funkcją banku centralnego jest regulowanie podaży pieniądza w obiegu i oddziaływanie na politykę kredytową banków komercyjnych w celu hamowania wzrostu cen i wpływania na przebieg koniunktury gospodarczej kraju.

Po II wojnie światowej wszystkie banki centralne w krajach o rozwiniętej gospo-darce rynkowej zostały zmuszone do ścisłego współdziałania z rządem przy zwalczaniu recesji gospodarczej (mierzonej spadkiem produkcji), nakręcaniu ożywienia i wysokiej koniunktury oraz doprowadzenia do stanu zbliżonego do pełnego zatrudnienia siły ro-boczej. Wiele banków centralnych upaństwowiono (jak np. Bank Anglii w 1947 r.) i stały się one doradcami dla rządów w sprawach polityki pieniężnej i kredytowej.