Ekonomia pozytywna i normatywna

Niezwykła złożoność i skomplikowanie zjawisk ekonomicznych zawsze stwarzają mo-żliwość spojrzenia na nie z innego punktu widzenia i tym samym opracowania różnych teorii ekonomicznych. Na tym tle od samego początku rozwoju nauki ekonomii po-wstawały i współistniały ze sobą dwa podstawowe nurty: ekonomii pozytywnej i eko-nomii normatywnej.

Ekonomia pozytywna koncentrowała się na wypracowaniu najbardziej uniwer-salnych narzędzi i metod analizy ekonomicznej w celu możliwie bezstronnego uogól-niania procesów gospodarczych i mechanizmów ekonomicznych. Unikała ona wpro-wadzania sądów wartościujących, czyli formułowania stwierdzeń, czy jest to dobre czy złe, korzystne czy też niekorzystne. Dorobek ekonomii pozytywnej, np. z zakresu me-todologii liczenia dochodu narodowego, wydajności pracy, kapitałochłonności produkcji, mnożnika inwestycyjnego, przepływów między gałęziowych, substytucji czynników produkcji, rachunku ekonomicznego, metody dyskonta, jest trwałym osiągnięciem wiedzy ekonomicznej akceptowanym przez ekonomistów o różnych orientacjach ideowych. Tworzy on fundament, na którym budowane są różne szkoły myślenia nor-matywnego.

Ekonomia normatywna koncentrowała się na tworzeniu określonego systemu poglądów wartościujących, na opracowaniu określonej ideologii, umożliwiającej in-terpretację różnych zjawisk i procesów gospodarczych. Wykorzystuje ona do tego celu ogólny dorobek ekonomii pozytywnej bądź też próbuje stworzyć własne narzędzia analizy dostosowane do głoszonych przez nią poglądów. Nie można stworzyć określo-nego systemu poglądów, który byłby pozbawiony normatywnego podejścia, a więc który nie zawierałby określonej oceny sposobu funkcjonowania badanego ustroju go-spodarczego.

Rozróżnianie podejścia pozytywnego od podejścia normatywnego bynajmniej nie ma na celu wykazania, że pierwsze jest dobre, a drugie jest złe. Wskazuje ono jednak na to, że ekonomia należy do rzędu nauk społecznych, a nie do nauk ścisłych. W na-

ukach społecznych nie można uniknąć określonego wartościowania, a więc odpowiedzi na pytanie, czy badany system gospodarczy funkcjonuje doskonale i nie wymaga żadnych zmian, czy funkcjonuje niedoskonale i wymaga określonej reformy lub też za-sługuje na całkowitą likwidację, gdyż zreformować się nie da. W ten sposób ocena zo-staje uzależniona od przyjętego celu badań naukowych, od subiektywnego nastawienia badacza do analizowanych przez niego zjawisk i procesów gospodarczych.

Wielka trudność nie tylko w teorii ekonomii, ale także we wszystkich naukach społecznych polega na tym, że nie ma ustalonych i wiarygodnych reguł i kryteriów po-zwalających wykazać słuszność lub niesłuszność przyjmowanej hipotezy. W tych na-ukach nie możemy posługiwać się eksperymentem.