Instytucje państwowe

Najważniejszym podmiotem gospodarczym – zarówno ze względu na zakres, jak i mo-żliwości działania w gospodarce narodowej – jest państwo reprezentowane przez rząd i różne wyspecjalizowane jego agendy (ministerstwa, urzędy itp.).

W gospodarce rynkowej państwo nie decyduje bezpośrednio ani w sferze produkcji, ani tym bardziej w sferze konsumpcji. Nawet przedsiębiorstwa państwowe działają na zasadach skomercjalizowanych i wykazują znaczny stopień niezależności od ad-ministracji centralnej. Określony minister może mieć wpływ na obsadzenie stanowiska dyrektora przedsiębiorstwa państwowego, ale nie może nakazać mu robić tego, co mogłoby narazić przedsiębiorstwo na straty.

Główna funkcja państwa ogranicza się do kwestii regulacji prawnej i ekonomicznej, mającej na celu ochronę interesów publicznych przed negatywnymi następstwami działania mechanizmu rynkowego, a w szczególności postępowaniem producentów i sprzedawców zajmujących pozycję monopolistyczną.

Działanie mechanizmu tynkowego stwarza szereg zagrożeń związanych z: konflik-tem między właścicielami kapitału a pracownikami najemnymi o warunki pracy i płacy, pojawieniem się masowego bezrobocia, groźbą wysokiej inflacji, zatruciem naturalnego środowiska, nierównomiernym rozwojem różnych regionów kraju, brakiem za-interesowania losem ludzi choiych, niezdolnych do pracy, bezdomnych, uzależnionych od nałogów itp. Państwo musi więc tworzyć różnego rodzaju zapory prawnoistytucjo- nalne, które ograniczałyby wymienione negatywne następstwa funkcjonowania rynku, tworzyłyby osłonę socjalną nad najuboższymi warstwami ludności, umożliwiałyby rozwiązywanie potencjalnych konfliktów na zasadzie kompromisu lub umowy społecz-nej oraz umożliwiałyby dynamiczny rozwój gospodarczy kraju w warunkach niskiej

stopy inflacji i możliwie najmniejszego bezrobocia. Bez ingerencji państwa w wymienione sfery życia spoieczno-gospodarczego występowałoby zjawisko bezpardonowej walki wszystkich przeciwko wszystkim, w której największą szansę zwycięstwa miałyby jednostki i przedsiębiorstwa najsilniejsze.

W sposób rozwinięty i bardziej uargumentowany analizuję rolę państwa w procesie tworzenia społecznej gospodarki rynkowej, a przede wszystkim w procesie przechodze-nia od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej w rozdziale 21 i aneksie.

Dokonana wstępna charakterystyka podstawowych podmiotów gospodarczych umożliwia przejście do teoretycznej analizy ich zachowania się w systemie gospodarki rynkowej. Mam tu głównie na myśli teorię postępowania konsumenta oraz teorię za-chowania się przedsiębiorstwa. Prezentacja podstawowego dorobku naukowego w tym zakresie musi być jednak poprzedzona analizą tynku. Jest to bowiem warunek zrozu-mienia reakcji konsumenta oraz reakcji producenta na zjawiska, informacje i motywa-cje płynące z rynku.