Układ poziomowy

W układzie poziomym (wiersze) uzyskujemy informację, w jaki sposób produkcja danego działu została rozdysponowana między wszystkie działy gospodarki narodowej i jaką część stanowi produkcja finalna.

W ukiadzie pionowym (kolumny) uzyskujemy informację, skąd dany dział kupuje produkcję pośrednią lub usługi do wytworzenia własnej produkcji globalnej. Produkcja globalna jest w każdym dziale większa od wartości dodanej o sumę nabytych dóbr i usług z innych działów i zużytych w produkcji danego działu. Suma zakupionych dóbr pośrednich i usług stanowi nakłady ogółem (6). Po odjęciu od wartości produkcji globalnej danego działu (8) sumy nakładów ogółem (6) otrzymujemy wartość dodaną (7). Jest to suma nowo wytworzonej wartości przez pracowników danego działu w ciągu jednego roku.

Łączna suma wartości dodanej we wszystkich działach gospodarki narodowej sta-nowi roczny produkt narodowy, którego nie należy utożsamiać z rocznym produktem globalnym. W podanym przykładzie produkt globany wynosi 1800 jednostek umow-nych, produkt narodowy zaś 1000 jednostek umownych. Różnica bierze się stąd, że produkt globalny uwzględnia w swoim rachunku sumę przepływów międzygałęzio- wych (czyli w podanym przykładzie obroty między działami gospodarki narodowej), produkt narodowy zaś nie uwzględnia tych przepływów. Dlatego produkt narodowy, a nie produkt globalny jest właściwą miarą wzrostu gospodarczego kraju i prawidłową podstawą do obliczenia różnych kategorii dochodu narodowego.

Zwróćmy obecnie uwagę, że wartość dodana nie pokrywa się z produkcją finalną w poszczególnych działach, ale łączna suma wartości dodanej w gospodarce narodowej będzie zawsze równać się łącznej wartości produkcji finalnej. Oznacza to, że proces tworzenia wartości dodanej i proces tworzenia substancji rzeczowej dochodu narodowego nie pokrywają się ze sobą w poszczególnych przedsiębiorstwach, gałęziach i działach, ale dają ten sam wynik w całej gospodarce narodowej. Każde przedsiębiorstwo, każda działalność produkcyjna lub usługowa, bez względu na jej charakter, przyczynia się do tworzenia nowych wartości tworzących dochód narodowy, ale nie każda ludzka działalność tworzy dobra i usługi finalne. Stąd biorą się wspomniane rozbieżności w poszczególnych dziedzinach.

Gdyby hipotetycznie założyć, że suma przepływów międzydziałowych równa się sumie nakładów w poszczególnych działach, wówczas produkcja finalna pokrywałaby się z wartością dodaną w każdym dziale. Oznaczałoby to, że każdy dział tyle sprzedaje swojej produkcji innym działom, ile kupuje od innych działów w celu wytworzenia własnej produkcji. Również te wielkości nie pokrywają się ze sobą ani w działach, ani w gałęziach, ani nawet w poszczególnych przedsiębiorstwach, przeto tworzenie wartości dodanej nie pokrywa się z tworzeniem produkcji finalnej.

Tylko w całej gospodarce narodowej – jak ilustruje to przykład – suma wartości dodanej równa się sumie wartości produkcji finalnej, gdyż łączna suma przepływów międzydziałowych równa się łącznej sumie nakładów materiałowych. To, co jedni ku-pują, musi się równać temu, co inni sprzedają w całej gospodarce narodowej. Po odjęciu od rocznej wartości produkcji globalnej wartości nakładów ogółem (która pokrywa się z wartością przepływów międzygałęziowych) otrzymujemy produkt narodowy brutto.

Podana tablica przepływów międzydziałowych ilustruje strukturę rzeczową pro-duktu narodowego brutto oraz wewnętrzne powiązania występujące między różnymi działami.