Tworzenie i podział dochodu narodowego w systemie rynkowym

Analiza funkcjonowania i rozwoju gospodarki narodowej wymaga zapoznania się z podstawowymi kategoriami ekonomicznymi dotyczącymi produktu społecznego i dochodu narodowego. Są to wielkości powszechnie stosowane zarówno w analizach teoretycznych, jak i badaniach empirycznych. Obejmują one z jednej strony strumienie dóbr i usług wytwarzane w ciągu roku (które nazywamy wielkościami realnymi), z drugiej zaś towarzyszą temu strumienie różnego rodzaju dochodów pieniężnych. Ważnym zadaniem polityki gospodarczej państwa oraz banków jest zapewnienie zbieżności, czy – może lepiej powiedzieć – równowagi między tymi strumieniami, aby dzięki temu utrzymać względnie stabilne ceny i umacniać zaufanie społeczeństwa do siły nabywczej pieniądza krajowego.

Proces tworzenia wartości dodanej i produkcji finalnej w gospodarce narodowej. Gospodarka narodowa każdego kraju dzieli się na działy, do których zaliczamy: prze-mysł, rolnictwo, budownictwo, transport, łączność, handel oraz różne inne usługi. Pewne działy, jak przede wszystkim przemysł, dzieli się na wiele gałęzi, w skład których wchodzi duża liczba różnych przedsiębiorstw wytwarzających różnorodną produkcję dóbr i usług.

Wartość wytworzonej produkcji dóbr i usług w ciągu roku w przedsiębiorstwie na-zywa się produkcją globalną. Produkcja globalna przedsiębiorstwa składa się z wartości przeniesionej i wartości dodanej. Wartość przeniesiona obejmuje nabyte z zewnątrz i zużyte w produkcji su-rowce, materiały, półprodukty oraz paliwo, energię itp. Wartość dodana jest sumą nowo wytworzonej wartości w przedsiębiorstwie, do której z reguły włącza się amor-tyzację. Mówimy wówczas o wartości dodanej brutto.

Suma produkcji globalnych przedsiębiorstw w każdym dziale jest produkcją glo-balną działu, zaś suma produkcji globalnych wszystkich działów stanowi produkt glo-balny gospodarki narodowej.

Produkcji globalnej nie należy utożsamiać z produkcją finalną. Produkcja Analna występuje wtedy, kiedy zakończony został proces produkcji i dane dobro nie podlega już dalszemu przetworzeniu w kraju. Dobra finalne są przeznaczone bądź do konsumpcji, bądź jako dobra kapitałowe na inwestycje, czyli do dalszego rozwoju gospodarczego kraju. Do produkcji finalnej zaliczamy wszystkie dobra wytworzone w kraju i eksportowane do innych krajów.

Produkcję finalną działu lub całej gospodarki narodowej oblicza się w ten sposób, iż od produkcji globalnej odejmuje się sumę przepływów międzygałęziowych (pojęcie to jest wyjaśnione w dalszej części analizy).

Produkcja globalna jest podstawą do obliczenia nie tylko produkcji finalnej, ale także wartości dodanej. Wartość dodaną w każdym dziale obliczamy odejmując od pro-dukcji globalnej ogólną sumę poniesionych nakładów materiałowych, pochodzących z różnych działów gospodarki narodowej.

Najważniejszą rzeczą jest tu zrozumienie, dlaczego proces tworzenia wartości dodanej w każdym dziale, w każdej gałęzi i w każdym przedsiębiorstwie nie pokrywa się z procesem tworzenia produkcji finalnej, chociaż w całej gospodarce narodowej suma wartości dodanej zawsze równa się sumie wytworzonej produkcji finalnej. W celu dokładniejszego wyjaśnienia tego złożonego problemu posłużmy się uproszczonym przykładem liczbowym, uwzględniającym jedynie strukturę działową gospodarki narodowej.

Tablica przepływów międzydziatowych. Produkcja finalna, wartość dodana i produkcja glo-balna w działach oraz w gospodarce narodowej (w jednostkach umownych)