Monthly Archives kwiecień 2015

Zaprezentowana druga część publikacji „Zatrudnienie nierejestrowane w świetle badań własnych” pokazuje rezultaty takiej właśnie formy realizacji projektu badawczego. Okazało się, że przy wielu różnicach niewielkiego kalibru podejście metodologiczne obu zespołów było zbliżone. I tak. z jednej strony, choć na niewielką skalę, sięgnięto do metod ekonometrycznych, z drugiej zaś, i to była główna część obu badań, po bezpośrednie metody o charakterze mikroekonomicznym. Przy czym posługiwano się wszędzie zarówno metodami ilościowymi, jak i jakościowymi, starając się jednocześnie skompensować problemy związane ze szczerością respondentów (na przykład metoda Mystery Shupper w badaniu CASE czy pytanie o opinie na temat postępowania innych zamiast własnego, w badaniach IPiSS). Nie było więc istotnej odrębności metodologicznej w obu przedsięwzięciach, co pozwoliło, miedzy innymi, na wspólną prezentację dorobku obu zespołów.

W prasie ukazał się (w języku angielskim) anons, że firma „Peter Swanson and Partners, sp. z o.o. Law Office” poszukuje młodych prawników bez praktyki zawodowej. To ostatnie było podkreślone. Firmie zależało na pracownikach, którzy nie są obciążeni żadnymi biurokratycznymi nawykami działania i których można będzie szybko nauczyć odpowiedniego stylu pracy, bez konieczności oduczania wcześniej nabytych przyzwyczajeń. Warunkiem, który kandydaci musieli spełnić, była biegła znajomość języka angielskiego. Anons adresowany był również do kandydatek na stanowiska sekretarek, ale w tym przypadku, oprócz prezencji, wymagana była dobra znajomość dwóch języków obcych: angielskiego i niemieckiego lub któregoś z języków skandynawskich. Ewentualni kandydaci proszeni byli o przesłanie zdjęcia i krótkiego życiorysu (curriculum vitae).

Niepewność organizacyjna szczególnie silnie wiąże się z zachowaniami ludzi. Chociaż struktury, procedury i zasady funkcjonowania ograniczają różnorodność działań, to i tak nigdy nie da się ich „do końca” przewidzieć. Ograniczenia te, zawsze tylko częściowe, są zresztą często łamane, omijane, a czasem nawet jawnie kwestionowane. Zakłóca to funkcjonowanie organizacji, ale także zapobiega nadmiernej sztywności i skostnieniu.

Policja w ramach ścigania przestępstw gospodarczych spotyka się także (jakkolwiek nie jest to na ogół zadanie pierwsze w kolejności) z zatrudnieniem „na czarno”, w tym ze zjawiskiem ukrywania części wynagrodzenia (najczęściej). Policja przy tym, w odróżnieniu od większości pozostałych instytucji kontrolujących, posiada i wykorzystuje w praktyce ścigania pracy „na czarno”, techniki operacyjne.

Cały ten zestaw przyczyn powoduje, że ograniczenie zatrudnienia nierejestro- wanego jest, w świetle badań, bardzo trudne. Oczekiwany jest przede wszystkim wyższy poziom płac w sferze oficjalnej, co trudno narzucić pracodawcom, a gotowość do rezygnacji przez zainteresowanych z uprawnień pracowniczych w zamian za rejestrację jest umiarkowana. Respondenci nie obawiają się też specjalnie restrykcji administracyjnych. Dużą rolę odgrywa silne kulturowe osadzenie szarej strefy. Najlepszym rozwiązaniem, w świetle badań, wydają się być agencje pracy tymczasowej.

W przypadku pracownika zatrudnienie nierejestrowane jest często równoznaczne z zatrudnieniem krótkotrwałym i niepewnym, bez możliwości zrobienia kariery. Traci on również wszelkie świadczenia społeczne. Przedsiębiorca, z obawy przed wykryciem oszustw, nie może się swobodnie rozwijać. Celem osób, które zatrudniają lub pracują nielegalnie, jest zwykle unikanie płacenia podatków i składek na ubezpieczenie. Z tego też względu wskazuje się na związek między unikaniem płacenia składek i przyszłymi świadczeniami. Z przykładów tych wynika potrzeba informacji i szkoleń. W tym celu należy wskazywać negatywne skutki pracy nielegalnej dla jednostki i dla społeczeństwa, zarówno w perspektywie krótko-, jak i długoterminowej. Praca nierejestrowana silnie wpływa na pracow- ników, biznes, konsumentów, równość płci, a także na system zabezpieczenia społecznego (European Commission 2003d).

Ważna kwestia, którą analizowano, to formy (charakter) ofert pracy. Jak wiadomo, w Polsce rozwinięto na wielką skalę elastyczne formy zatrudnienia, które są korzystne dla pracodawców i nie zawsze w pełni akceptowane przez pracowników. Najbardziej zwiększyło się zatrudnienie na czas określony. Liczba osób zatrudnionych na czas określony zwiększyła się z 642 tys. (tj. 6% pracowników najemnych) w 2000 r. do 3240 tys. osób (28,1% ogółu pracowników najemnych) w 2007 r. W okresie siedmiu lat liczba umów czasowych wzrosła ponad pięciokrotnie. W żadnym innym kraju UE nie odnotowano takiego wzrostu. W UE udział pracowników czasowych zwiększył się w tym czasie z 11% do 13,5%, a więc w Polsce był ponad dwukrotnie wyższy niż średni w UE. Jedynie w Hiszpanii zanotowano wyższy udział pracowników czasowych w ogólnym zatrudnieniu niż w Polsce (32%), ale rząd Hiszpanii ostatnio prowadzi politykę odchodzenia od tej formy zatrudnienia, pozbawiającej pracowników pełnych praw pracowniczych, niezapewniającej minimalnej stabilizacji zatrudnienia, uniemożliwiającej np. uzyskanie kredytu bankowego itd.

– nowa Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady

Idąc w kierunku sankcji, Komisja Europejska przyjęła w maju 2007 r. projekt Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady przewidującej kary dla pracodawców zatrudniających obywateli państw trzecich nielegalnie przebywających na terytorium UE. Skala tego zjawiska jest trudna do oszacowania. Eksperci Komisji Wspólnot Europejskich oceniają liczbę obywateli państw trzecich nielegalnie przebywających w Unii Europejskiej na 4,5-8 min osób. Nielegalne zatrudnienie koncentruje się głównie w budownictwie, rolnictwie, usługach porządkowych oraz w hotelarstwie i gastronomii. W uzasadnieniu do Dyrektywy powołano się na definicję nierejestrowanego zatrudnienia zawartą w Komunikacie Komisji z 1998 r. Tym samym problem zatrudnienia obywateli państw trzecich nielegalnie przebywających w Unii Europejskiej wpisano w szerszy kontekst problemów związanych z nieewidencjonowanym zatrudnieniem. Przeprowadzono także konsultacje z zainteresowanymi stronami, dokonując jednocześnie oceny wpływu regulacji zawartych w Dyrektywie, wynikiem czego było wybranie dwóch spośród sześciu zaproponowanych wariantów

Jako przykład pozytywnej współpracy ZUS z innymi instytucjami państwa inspektorzy podają umożliwienie dostępu do bazy MSW PESEL. Dostęp do niej okazuje się bardzo przydatny podczas wstępnych prac przed kontrolą – ustalania danych płatnika, jego adresu itp.

To, że organizacje dążą przede wszystkim do przetrwania i rozwoju, znajduje potwierdzenie w niezliczonych przypadkach firm i urzędów, które zmieniają obszar swojej działalności, profil produkcji, formy funkcjonowania, a często nawet podstawową funkcję, dla realizacji której zostały utworzone. Zdarza się nawet, że zanika zupełnie pierwotna racja ich istnienia, a one funkcjonują nadal.

Pamiętamy jednak, że nasz płaszcz straciliśmy z oczu w momencie, gdy uzyskał akceptację kontroli jakości. Teraz dowiadujemy się, że jest w magazynie wyrobów gotowych, gdzie czeka na wysyłkę do konkretnego odbiorcy. W momencie skompletowania pełnego zamówienia i zgodnie z wcześniej uzgodnionym harmonogramem dostaw zostanie on – wraz z innymi towarami

Oczywiście nie wszystkie decyzje organizacyjne podejmowane są w „trybie negocjacyjnym”. Wiele rozstrzygnięć ma charakter techniczny, wymaga wiedzy specjalistycznej. Niektóre sytuacje wymuszają podjęcie natychmiastowych działań, nie ma czasu na negocjacje. Dlatego też w organizacji istnieje stały podział uprawnień decyzyjnych i odpowiedzialności za ich skutki, bądź za skutki ich braku. Istnieją też stałe reguły podporządkowywania się pracowników decyzjom zwierzchników. Regulują to więzi służbowe. Kierownicy wiedzą, komu mogą przekazać polecenia, zaś ich podwładni – czyje decyzje zobowiązani są respektować i realizować. Głównie te właśnie więzi uwidocznione są na schemacie organizacyjnym, będącym graficznym odzwierciedleniem struktury formalnej zakładu. Możemy z niego również odczytać rozmieszczenie podstawowych funkcji i zadań.

Ryzyko kontroli dotyczy prawdopodobieństwa, z którym firma może zostać skontrolowana przez służby państwowe. W przypadku kontroli należy liczyć się z możliwością wykrycia nieprawidłowości przy zatrudnieniu, jeśli takie istnieją (nierejestrowane dodatki lub zatrudnienie nierejestrowane). Ponieważ kontrolowane mogą być wszystkie firmy, także te zatrudniające pracowników legalnie, atrybut ten może być istotny dla wszystkich trzech rozważanych wariantów zatrudnienia, choć w różnym stopniu. Przyjęto, że ryzyko kontroli może występować na następujących poziomach: