Category Finanse

Oczywiście nie wszystkie decyzje organizacyjne podejmowane są w „trybie negocjacyjnym”. Wiele rozstrzygnięć ma charakter techniczny, wymaga wiedzy specjalistycznej. Niektóre sytuacje wymuszają podjęcie natychmiastowych działań, nie ma czasu na negocjacje. Dlatego też w organizacji istnieje stały podział uprawnień decyzyjnych i odpowiedzialności za ich skutki, bądź za skutki ich braku. Istnieją też stałe reguły podporządkowywania się pracowników decyzjom zwierzchników. Regulują to więzi służbowe. Kierownicy wiedzą, komu mogą przekazać polecenia, zaś ich podwładni – czyje decyzje zobowiązani są respektować i realizować. Głównie te właśnie więzi uwidocznione są na schemacie organizacyjnym, będącym graficznym odzwierciedleniem struktury formalnej zakładu. Możemy z niego również odczytać rozmieszczenie podstawowych funkcji i zadań.

Ryzyko kontroli dotyczy prawdopodobieństwa, z którym firma może zostać skontrolowana przez służby państwowe. W przypadku kontroli należy liczyć się z możliwością wykrycia nieprawidłowości przy zatrudnieniu, jeśli takie istnieją (nierejestrowane dodatki lub zatrudnienie nierejestrowane). Ponieważ kontrolowane mogą być wszystkie firmy, także te zatrudniające pracowników legalnie, atrybut ten może być istotny dla wszystkich trzech rozważanych wariantów zatrudnienia, choć w różnym stopniu. Przyjęto, że ryzyko kontroli może występować na następujących poziomach:

Na podstawie przeprowadzonych badań metodą wyboru eksperymentalnego zidentyfikowano istotne współczynniki liniowej funkcji użyteczności przeciętnego przedsiębiorcy biorącego udział w ankiecie, w zależności od wybieranego wariantu oraz oszacowano wartość parametrów tych zmiennych. W omawianym modelu użyteczność była funkcją kosztu, a w przypadku wybrania zatrudnienia „na szaro” lub „na czarno” także poziomu ryzyka kontroli i dotkliwości ewentualnej kary. Wyniki prezentuje tabela 4.4.

W rezultacie badania okazły się w pełni przystające, tak pod względem merytorycznym, jak i metodologicznym. Pozwala to zaprezentować je w jednym rozdziale, zachowując jego spójność. Przy czym, ze względu jednak na to, że badania posiadały swoją specyfikę, pokazano każdą z wymienionych perspektyw (pracobiorców, pracodawców, służb publicznych) odrębnie w pracach IPiSS i CASE.

Istnieje splot czynników czysto ekonomicznych, ale i socjologicznych. Przeprowadzone badania wskazują bowiem, że duża część badanych wybrałaby pracę nierejestrowaną nawet gdyby miała pełny wybór. Wolą oni żyć w sferze więzi nieformalnych niż sformalizowanych.

Skąd biorą się niedobory pracowników w warunkach ponad 10-procentowego bezrobocia? Wydaje się, że powstał swoisty syndrom polskiego rynku73. Na ten syndrom składają się trzy procesy.

Kiedy chodzimy ulicami miasta mijamy budynki z różnymi szyldami. Możemy na nich przeczytać: Ministerstwo Zdrowia, Szkoła Podstawowa, Szpital Kliniczny, Centrala Handlu Zagranicznego, Kościół Rzymsko-Katolicki, Wytwórnia Serów, Zakład Fryzjersko-Kosmetyczny itp. W wielu przypadkach domyślamy się, co kryje się pod tymi nazwami. Przecież każdy z nas uczęszczał do jakiś szkół, każdy robi zakupy w sklepach, niektórzy mieli nieszczęście znaleźć się w szpitalu. Wcale to jednak nie znaczy, że znamy budowę i funkcjonowanie tych obiektów.

Trudno jest jednoznacznie podać zakres szarej strefy z powodu trudności w jej zmierzeniu, a także z powodu stosowania wielu metod pomiaru, dlatego wielkość tego zjawiska może być jedynie szacowana. Jednakże wielu ekspertów zgadza się co do tego, że zakres szarej strefy zwiększa się na terenie całej Europy.

Badanie pokazało, że praca nierejestrowana jest przede wszystkim domeną firm małych, bez osobowości prawnej, które działają na rozdrobnionym rynku i narażone są przez to na największą konkurencję. Wynika to głównie z tego, że najważniejszymi czynnikami, które kształtują rozmiary szarej strefy, są kwestie dotyczące podatków, kosztów zatrudniania i ogólnie przepisów prawa pracy oraz podaży siły roboczej. Wysokie koszty zatrudniania i skomplikowanie przepisów są łatwiejsze do udźwignięcia przez większe przedsiębiorstwa, małe uciekają przed kłopotami w szarą strefę.

Przeprowadzona analiza prawno-organizacyjna oraz wywiady z wieloma przedstawicielami służb zaangażowanych w proces kontroli legalności zatrudnienia upoważniają autorów do sformułowania ogólnych spostrzeżeń.

Sytuacja na rynku pracy ma ogromny wpływ na zatrudnienie nierejestrowane. Brak możliwości zatrudnienia rejestrowanego zmusza wielu bezrobotnych do podejmowania pracy w szarej strefie.

Ponad 30 lat temu Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO 1972) użyła po raz pierwszy pojęcia informal sector. Na początku lat dziewięćdziesiątych (1991) na 78. Sesji Międzynarodowej Konferencji Pracy debatowano nad „dylematami sektora nieformalnego” (ILO 1991). Dylemat dotyczył kwestii, czy Międzynarodowa organizacja Pracy i kraje członkowskie powinny promować sektor nieformalny jako środek wzrostu zatrudnienia i dochodów oraz dążyć do rozszerzenia ochrony pracy i socjalnej na ten sektor. Raport z 1991 r. podkreślił: nie podlega dyskusji, że ILO powinno wspierać promowanie i rozwój zatrudnienia nieformalnego sektora, jako taniego tworzenia miejsc pracy, pod warunkiem stopniowej eliminacji najgorszych aspektów wyzysku i nieludzkich warunków pracy w tym sektorze (ILO 1991).

Tak więc na polskim rynku pracy występują zarówno zawody deficytowe, jak i nadwyżkowe. Niedobór rejestrowanych miejsc pracy w wielu małych miastach sprzyja niewątpliwie podejmowaniu zatrudnienia nierejestrowanego.