Inną formą ograniczania szarej strefy jest poszerzająca się współpraca i wymiana informacji między organami kontroli:

Rozstajemy się z mistrzem Nowakiem, który w czasie przerwy ma wiele spraw do załatwienia, i z naszym przewodnikiem udajemy się do pokoju śniadaniowego. Mieści się on w pobliżu hali produkcyjnej. Na razie jest tam prawie pusto. Część pracownic poszła do szatni po przyniesione z domu kanapki, część do bufetu, by kupić coś „na teraz” i – przy okazji – „do domu”. W pokoju śniadań są tylko dwie „kawiarki” (tak nazywa się tu pracownice przygotowujące dla wszystkich zakładową herbatę). Schodzą się też nasze znajome z zespołu majstra Nowaka.

Przeciętna stawka godzinowa netto w PLN (n= liczebność próby) Przeciętne wynagrodzenie miesięczne netto w PLN (n= liczebność próby) średnia mediana średnia mediana

W inny sposób nasi ankieterzy dowiadywali się o pracy częściowo niereje- strowanej (czyli sytuacji, gdy wypłacano pracownikom wyższe wynagrodzenie niż w umowie). Zazwyczaj na pytanie czy z pracownikiem będzie podpisywana umowa, większość pracodawców odpowiadała twierdząco, nie podając w tym momencie żadnych dodatkowych wyjaśnień. Informacja o tym, że właściwie w umowie będzie widniała nieco inna kwota niż ta, jaką podano w ofercie, padała

Poniższy rozdział powstał na podstawie informacji zgromadzonych podczas prowadzenia telefonicznych rozmów o pracę oraz wywiadów osobistych. W czasie badania bezpośredniego (osobistego) odbyto trzy rozmowy, które okazały się być propozycjami pracy nierejestrowanej, w tym jedna – całkowicie nierejestrowanej, a dwie – związanych z niewykazywaniem do opodatkowania części dochodu. Choć na tej podstawie nie można wyciągać wniosków ilościowych, to jednak wydaje się, że propozycje pracy częściowo „na czarno”, które padały dopiero w czasie osobistego spotkania, wydają się potwierdzać nasze wcześniejsze przypuszczania, że jest to popularny sposób omijania przepisów prawa, mimo niewielkiej reprezentatywności w badaniu telefonicznym. Ważne jest zróżnicowanie na te dwie formy pracy w szarej strefie, gdyż okazuje się, że postawy pracodawców w stosunku do pracownika i samej kwestii zatrudnienia są z nimi w pewien sposób powiązane.

Zwolennikami restrykcyjnych rozwiązań, polegających na zaostrzeniu kontroli legalności i wymiaru kar, są przede wszystkim przedstawiciele branż, w których obserwujemy dużą sezonowość: hotele i restauracje, działalność rolnicza. Z uwagi na koszty związane z wprowadzeniem takich instrumentów i ograniczoną możliwość kontrolowania małych firm i mikroprzedsiębiorstw, w których praca nierejestrowana występuje najczęściej, a stanowią one ponad 99% wszystkich firm działających obecnie w Polsce, przydatność tego rozwiązania wydaje się być ograniczona. Choć, tak jak wspomniano powyżej, użyteczna mogłaby być ukierunkowana skuteczna kontrola, przeprowadzana w celu wykrycia pracy niereje- strowanej lub niezgodnie z obowiązującymi przepisami tam, gdzie praktyki takie występują najczęściej.

Postrzeganie pracy nierejestrowanej łączy się również z trudnością znalezienia dobrych pracowników. Może to sugerować, że strategie (częściowego) niere- 58 Standaryzowane współczynniki dotyczą regresji, w której zastosowane zmienne zostały wstępnie poddane przekształceniu standaryzacji. Przekształcenie lo polega na odjęciu od każdej wartości zmiennej jej średniej i podzieleniu przez odchylenie standardowe. W ten sposób uzyskuje się zmienne mierzone w jednakowych jednostkach, co umożliwia dokonywanie porównań współczynników. Zmienne, przy których standaryzowane współczynniki są większe co do wartości bezwzględnej, są silniejszymi determinantami zmiennej zależnej niżtc z mniejszymi współczynnikami.

– Według opinii respondentów główne obawy pracodawców dotyczą pięciu kwestii:

– kary finansowej za zatrudnienie nierejestrowane – tylko co piąty pracodawca uznaje, że stanowi to zdecydowanie największe ryzyko co trzeci uznaje jednak, że jest to raczej niskie lub zdecydowanie niskie ryzyko

Przyczyny zatrudniania w szarej strefie przez gospodarstwa domowe są zbliżone do wskazanych przez przedsiębiorców. Jest niechęć do opłacania wysokich składek, obawa przed kosztami związanymi z prawem pracy i kłopotami z biurokracją.

Narada u naczelnego już się skończyła. Dyrektor jest jednak nadal bardzo zajęty, rozmawia z przedstawicielem zagranicznej firmy, z którą zakład kiedyś współpracował. Otrzymywał od niej wykroje, tkaniny i dodatki, wysyłał gotowe produkty. Firma sprzedawała je następnie w innych krajach, ale z własnym znakiem firmowym. Opłacało się to obu stronom. „Viola” otrzymywała dewizy, firma zaś zmniejszała koszt siły roboczej, który – przy podobnych kwalifikacjach pracowników – był u nas o wiele niższy niż w jej kraju macierzystym. Miała więc dzięki temu towar dobry i o wiele tańszy (to umiejętność liczenia kosztów i zysków) mogła zwiększać swoje obroty (sumę wpływów ze sprzedaży) bez żadnych nakładów inwestycyjnych.

Neoklasyczna teoria równowagi przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych i pełnym zatrudnieniu siły roboczej została zakwestionowana przez jednego z najwy-bitniejszych ekonomistów XX w. Anglika J.M. Keynesa .

Wykazał on niesłuszność prawa rynków Saya, gdyż między otrzymywaniem do-chodów a ich wydawaniem występuje w rzeczywistości ekonomicznie ważne zjawisko oszczędzania. Oszczędzanie oznacza powstrzymywanie się od wydawania na konsump-cję części zarobionych pieniędzy. Nie jest więc prawdziwa teza, że produkcja zawsze stwarza dla siebie odpowiedni rynek zbytu. Zbyt wysoka skłonność do oszczędzania staje się przyczyną niedostatecznego popytu konsumpcyjnego, który wraz z niską skłon-nością do inwestowania prowadzi do niskiego stopnia wykorzystania istniejących zdol-ności produkcyjnych gospodarki narodowej.

Ogólnie można powie-dzieć, że płace rosną szybciej w gałęziach i przedsiębiorstwach rozwojowych, w których istnieje korzystny lynek zbytu, niż w gałęziach lub przedsiębiorstwach o ograniczonych możliwościach zbytu wytworzonej produkcji.

W długim okresie konkurencyjny rynek pracy działa w kierunku wyrównywania zbyt istotnych różnic w płacach, gdyż w dziedzinach, z których ludzie zwalniają się z pracy, zaczyna powoli rosnąć popyt

W wyniku tych obserwacji nabieramy przekonania, że tym, co połączyło poszczególne osoby w grupy, są wspólne problemy i zainteresowania. Dzięki nim koleżanki są dla siebie atrakcyjne. Spaja je więź społeczna. Zastanawiamy się jednak, czy załoga to jedynie „luźny” zbiór małych grupek, czy może jakiś społeczny system. Szybko przekonujemy się, że jednostki i grupy tworzą większą całość. Świadczy o tym między innymi głośno prowadzona rozmowa na tematy zakładowe. Stopniowo „wciąga” ona wszystkich.