Category Finanse

W październiku 2007 r. Komisja Europejska wydała komunikat pt. „Zaostrzenie walki z pracą niezgłoszoną”, w którym wymieniła czynniki, mogące mieć wpływ na wzrost zjawiska pracy nierejestrowanej (Komisja Europejska 2007a):

Po zaprzestaniu funkcjonowania Głównego Urzędu Ceł z dniem 1 maja 2002 r., część obowiązków w zakresie problematyki celnej, realizowanej przez ten organ administracji publicznej, przejął Minister Finansów. Problematyką celną w Ministerstwie Finansów zajmują się: Departament Służby Celnej, Departament Polityki Celnej, Departament Kontroli Celno-Akcyzowej i Kontroli Gier. W trakcie spotkania z przedstawicielami wyżej wymienionych departamentów obecni pracownicy MF stwierdzili zgodnie, że kwestie badania legalności zatrudnienia, jakkolwiek ważne (zjawisko pracy „na czarno” cudzoziemców – bo w tym zakresie dysponują jedynie kompetencjami i doświadczeniem – jest problemem często występującym), stanowią jedynie dodatkowy element działalności służb celnych. Poza tym kwestie te są przedmiotem zróżnicowanego zainteresowania poszczególnych jednostek terenowych. W tych, w których ze względu na bliskość granicy i natężenie negatywnych zjawisk z tym związanych jest to problem, powołano specjalne referaty lub inne komórki organizacyjne. Przykładem może być Białystok, gdzie do zakresu działania Referatu Kontroli Pobytu i Legalności Zatrudnienia Cudzoziemców w szczególności należy: wykonywanie kontroli legalności pobytu oraz. wykonywania pracy przez cudzoziemców. Kontrole celne przeprowadzane są najczęściej na targowiskach, w rejonach przygranicznych. Kontrolowany jest w pierwszym rzędzie przemyt (towary), legalność pobytu, ale także fakt wykonywania pracy (np. sprzedawcy na bazarze). Często kontrole prowadzone są razem z SG, sporadycznie także z PIP. Funkcjonariusze Straży Granicznej są uprawnieni do sprawdzania także pracodawców i osób fizycznych, bez uprzedzenia, o każdej porze dnia i nocy, jeśli tylko okażą legitymację służbową i upoważnienie do przeprowadzenia kontroli. W przypadku podejrzenia, że przepisy dotyczące legalności zatrudnienia cudzoziemców nie są przestrzegane, kontrola może być przeprowadzona nawet bez okazania upoważnienia. W opinii pracowników wyżej wymienionych departamentów kontrola przez służby celne legalności zatrudnienia jest nieporozumieniem – wszystkie kompetencje w tym zakresie powinny zostać skoncentrowane w PIP (Ministerstwo Finansów ma wystąpić z odpowiednimi propozycjami legislacyjnymi w tym zakresie).

W urzędzie zatrudnionych jest niespełna sto osób. Wszyscy znają się dobrze. Mimo dużej formalizacji działań życie towarzyskie kwitnie. Wpadają do siebie na herbatkę, „Wyskakując” z biura robią innym niewielkie zakupy. (Oczywiście czekający petenci są informowani, że pani Kowalska wyszła właśnie na ważną naradę i tak tego nie sprawdzą.)

W trakcie prowadzonych rozmów pracodawca bądź otwarcie mówił, że nie podpisuje żadnej umowy (67% ofert pracy nierejestrowanej), bądź – zapytany wprost – nie udzielał jasnej odpowiedzi i nie chciał na ten temat rozmawiać przez telefon (17% ofert pracy bez rejestracji). W innych przypadkach odpowiadał wymijająco, że umowa będzie miała charakter umowy ustnej/licencyjnej/umowy o współpracę/kontraktowej/oświadczenia lub innej, nie podając bardziej precyzyjnych wyjaśnień. Dość często pracodawcy proponowali przez pierwsze miesiące pracę bez jakiejkolwiek umowy, uzasadniając to tym, że jest to okres próbny. W odniesieniu do prac sezonowych, przede wszystkim w rolnictwie, padały takie wyjaśnienia na pytanie o formę zatrudnienia:

W biurowcu pracuje kilkaset osób. Czym się one zajmują? Przechodząc, zaglądamy do jednego z pokojów. Widzimy kilka biurek, telefon, przybory do pisania, szafę z dokumentami, monitor komputera. Przy użyciu tych wszystkich środków urzędnicy zbierają, przetwarzają i przesyłają informacje.

W 2003 r. Komisja Europejska wydała Komunikat w sprawie imigracji, integracji i zatrudnienia, w którym odniosła się do zależności pracy nierejestrowanej i nielegalnej migracji. Zdaniem Komisji sektory pracy nielegalnej i nielegalnej migracji „karmią się nawzajem”, dlatego powinno nastąpić zgranie polityki poszczególnych państw, aby skutecznie walczyć zarówno z pracą nielegalną, jak i nielegalną migracją (European Commission 2003e).

Trudności w ograniczeniu szarej strefy tkwią także w postawach ludzi. Nawet w krajach nordyckich, często uznawanych za model „moralności podatkowej”, istnieją dziesiątki form pobłażania i inercji w stosunku do szarej strefy. W Szwecji w 1998 r. przeprowadzono sondaż opinii publicznej dotyczącej następującego twierdzenia: jest uzasadnione, aby osoba, która kupuje black work, np. kupując pracę nierejestrowaną w domku letniskowym, powinna być ukarana. Struktura odpowiedzi była znamienna: 27% zgadza się z tym stwierdzeniem, a 42% nie zgadza się. W Danii dwie trzecie respondentów albo korzystało z szarej strefy, albo chętnie skorzystałoby (OECD 2004).

W wielu krajach OECD jedną z metod ograniczania szarej strefy jest zobowiązanie głównych kooperantów do przestrzegania regulacji, w tym podatkowych i ubezpieczeniowych:

W każdej organizacji, obok obiegu formalnego, ma miejsce nieformalna wymiana informacji. Pamiętamy, że pracownice mistrza Nowaka wiedziały coś o trudnościach zakładu, że bały się ich konsekwencji. Nie znały faktów, znały natomiast opinie z różnych „przecieków”, rozmów, które udało im się podsłuchać, z osobistych kontaktów z ludźmi z biurowca. Także w czasie przerwy śniadaniowej byliśmy świadkami komunikacji nieformalnej. Podkreślamy: sieć komunikacyjna każdej organizacji jest rezultatem nakładania się na siebie dwóch obiegów: formalnego i nieformalnego. Jako całość jest układem bardzo skomplikowanym, trudnym do opisania i analizy, choć – oczywiście – względnie łatwo możemy odtworzyć powiązania powtarzane, które przebiegają zgodnie z procedurami zawartymi w organizacyjnych dokumentach.

Druga grupa najważniejszych powodów podejmowania pracy nierejestrowa- nej dotyczy bezpośrednio polityki rynku pracy – 55,3% respondentów uważa, że niskie zasiłki lub ich brak są powodem podejmowania...

Od pani inżynier dowiedzieliśmy się niemało, ale na niektóre pytania, jak np. czyją własnością jest „Viola”, nawet ona nie umie odpowiedzieć. Czyżby ten zakład należał do jego szefa? Nasza rozmówczyni jest pewna, że tak nie jest. Od czasu, jak pracuje w przedsiębiorstwie, było już co najmniej pięciu dyrektorów naczelnych. Dwóch zostało dyrektorami innych zakładów, o pozostałych słuch zaginął. Jednych pracownicy wspominają mile, o innych prawie zapomnieli. Był wśród nich i taki, do odejścia którego zbiorowo się przyczynili. Nie byl łubiany, nie umiał współpracować, a co najgorsze podejmował fatalne decyzje – zarobki spadały, urwało się wiele kontaktów z klientami zagranicznymi, starzał się park maszynowy. Ludzie mieli tego dość. Choć nie mogli go zwolnić, znaleźli sposób na to, by „władze” skłoniły go do „dobrowolnego” odejścia.

Dzięki tabliczkom na drzwiach możemy poznać nazwiska dyrektorów, kierowmików komórek oraz nazwy działów i sekcji. Zastępca dyrektora do salnych maszyn do szycia widzimy maszyny specjalistyczne. Na początku taśmy ustawionych jest kilka „overlocków”, obrębiających nie zszyte części płaszcza. (Każda część musi zostać tak zabezpieczona przed strzępieniem się brzegów.) Przy pomocy innych maszyn specjalnie marszczy się tkaniny, przyszywa guziki i wykonuje dziurki do ich zapinania. Na końcu taśmy znajduje się stanowisko prasujące – agregat wykorzystujący „parę technologiczną” do nawilżania prasowanego wyrobu.

Spójrzmy na odręczne zapiski dyrektora: „HZ-kier. (kierownik działu zbytu – symbol Z – podporządkowany zastępcy dyrektora ds. handlowych, o symbolu DH – przyp. autorki) proszę przyśpieszyć o tydzień wysyłkę partii towaru dla szwedzkiego odbiorcy”, „OZ-kier, (kierownik działu zatrudnienia