Category Finanse

Makroanaliza tworzenia i podziału dochodu narodowego wykazała, że na dochód pa-trzymy raz od strony zagregowanej podaży wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych w ciągu roku, drugi raz od strony zagregowanego popytu na dobra i usługi, wynikającego z wydatków różnych podmiotów gospodarczych. W teoretycznej analizie dochód narodowy będziemy w dalszym ciągu oznaczali symbolem Y, rozumiejąc, że dotyczy on z reguły produktu krajowego brutto, czyli Y = PKB. W gospodarce rynkowej o poziomie i wzroście dochodu narodowego decyduje zagregowana suma wydatków. Można to wyrazić następującym równaniem :

W przeciwieństwie do konkurencji doskonałej, na rynku konkurencji monopolistycznej mamy do czynienia ze zróżnicowaniem jakości produkcji, jej opakowania, sposobu obsługi klienta oraz z intensywną reklamą, określoną reputacją firmy itp. Umiejętne wykorzystanie tych wszystkich czynników decyduje o sile monopolu. Siła mono- polu wynika z możliwości podnoszenia cen przy równoczesnym ograniczaniu podaży produkcji.

Analiza funkcjonowania i rozwoju gospodarki narodowej wymaga zapoznania się z podstawowymi kategoriami ekonomicznymi dotyczącymi produktu społecznego i dochodu narodowego. Są to wielkości powszechnie stosowane zarówno w analizach teoretycznych, jak i badaniach empirycznych. Obejmują one z jednej strony strumienie dóbr i usług wytwarzane w ciągu roku (które nazywamy wielkościami realnymi), z drugiej zaś towarzyszą temu strumienie różnego rodzaju dochodów pieniężnych. Ważnym zadaniem polityki gospodarczej państwa oraz banków jest zapewnienie zbieżności, czy – może lepiej powiedzieć – równowagi między tymi strumieniami, aby dzięki temu utrzymać względnie stabilne ceny i umacniać zaufanie społeczeństwa do siły nabywczej pieniądza krajowego.

Popyt na określone dobro nie jest równoznaczny z pragnieniem lub potrzebą, które z re-guły są nieograniczone. Popyt to takie zapotrzebowanie na dane dobro, za które

nabywca gotowy jest zapłacić ustaloną na rynku cenę, dysponując do tego celu odpowiednią sumą dochodu pieniężnego. Z tej definicji wynika, że popyt jest nie tylko funkcją ceny danego dobra, ale także funkcją wysokości dochodu, jakim nabywca rozporządza.

Funkcjonalną zależność między wysokością popytu na dany towar a poziomem ceny rynkowej ekonomiści nazwali prawem popytu. Ustalono, że w przeważającej liczbie przypadków popyt zmienia się w przeciwnym kierunku w stosunku do zmiany ceny. To prawo obowiązuje tylko przy założeniu, że pozostałe czynniki, które mogą wywie-

Gdy cena towaru spada, np. z C2 do C3, wówczas ludzie więcej kupują i łączny popyt na dany towar rośnie z q2 do q3. Gdy cena towaru rośnie, np. z C2 do Cj, wówczas pewna część konsumentów ograniczy swoje spożycie lub zrezygnuje całkowicie z jego zakupu i będzie starała się zaspokoić swoją potrzebę tańszym substytutem. W rezultacie popyt na dany towar spadnie z q2 do .

Gdy cena kształtuje się poniżej najniższych przeciętnych kosztów wytwarzania, wówczas przedsiębiorstwo ponosi stratę. Wysokość straty na jednostkę produkcji wy-rażona jest na wykresie odcinkiem ts. Całkowita strata przedsiębiorstwa, oznaczona symbolem Sc, może być zapisana równaniem:

Cena kształtuje się wprawdzie poniżej przeciętnych kosztów wytwarzania, ale jest ona wyższa od przeciętnych kosztów zmiennych. Wobec tego cena pokrywa część kosztów stałych na jednostkę produkcji wyrażoną odcinkiem sp, gdyż przeciętne koszty stałe na jednostkę produkcji wyrażone są odcinkiem tp. Biorąc pod uwagę, że koszty stałe są już kosztami historycznymi, które przedsiębiorstwo musi ponosić nawet wtedy, kiedy produkcja spadnie poniżej rozmiarów Q0, przedsiębiorstwu przez pewien okres może opłacać się kontynuować produkcję, skoro płynące z niej przychody pokry- wąją w całości koszty zmienne produkcji i pewną część kosztów stałych. Dolną granicą bieżącej opłacalności produkcji byłby dalszy spadek ceny do punktu z, czyli do poziomu najniższych przeciętnych kosztów zmiennych, w którym:

Podsumujmy nasze dotychczasowe rozważania objaśniające wszystkie niezbędne in-strumenty do ustalenia równowagi konsumenta.

Układ krzywych obojętności tworzy mapę gustów konsumenta. Informują one o tym, czego żyćży sobie konsument, aby zmaksymalizować swoje zadowolenie.JŁaż- dy konsument pragnie znaleźć się na krzywej obojętności położonej jak nąjdalęj od po-czątku układu osi współrzędnych, a więc na krzywej’z‘2 zamiast7j: lub ?3 zamiast i2 itp., gdyż wyżej położona krzywa obrazuje wyższy poziom spożycia obu dóbr i – przy na-szych założeniach – wyższy poziom użyteczności całkowitej.

Teoria równowagi ogólnej w ujęciu szkoły neoklasycznej wywodzi się z prawa rynków sformułowanego na początku XIX w. przez francuskiego ekonomistę Jeana B. Saya (1767-1832). Wyszedł on z założenia, że wzrost produkcji stwarza dla siebie odpowiedni wzrost popytu, gdyż wartość produkcji tworzy tę samą sumę dochodów, które w całości są wydatkowane na zakup wytworzonych dóbr. Dlatego ogólny popyt zawsze musi być równy ogólnej podaży dóbr i usług i ani ogólna nadprodukcja, ani niedostateczna produkcja nie są możliwe. Jeśli posiadacze dochodów wydają mniej na spożycie, to wydają więcej na inwestycje, lub odwrotnie, i łączny popyt globalny odpowiada sumie wartości wytworzonej produkcji. Ta globalna równowaga zakłada nie tylko pełne wykorzystanie istniejących zdolności produkcyjnych, ale także brak przymusowego bezrobocia.

Bilans przedsiębiorstwa odzwierciedla majątek przedsiębiorstwa oraz źródła jego finan-sowania z reguły na koniec roku obrachunkowego. Po stronie aktywów zawiera on: ak-tywa trwałe oraz aktywa bieżące, po stronie pasywów natomiast: zobowiązania bieżą-ce, zobowiązania długoterminowe oraz kapitał własny właściciela. Dane zawarte w bi-lansie są podstawą do obliczania różnych wskaźników, charakteryzujących stopień płynności, wspomagania, aktywności i zyskowności (rentowności) przedsiębior-stwa. Zasady liczenia tych wskaźników mogą nastręczać wiele kłopotów, gdyż operują one pojęciami nie zawsze dobrze rozumianymi przez czytelnika. Dlatego w celu uła-twienia posłużę się przykładowym bilansem hipotetycznej firmy, umożliwiającym po-równanie jego składników w dwu kolejnych latach działalności, tj. w 1990 i 1991 r. (zanim zapoznamy się z „Rachunkiem wyników” należy przede wszystkim poznać strukturę bilansu zamieszczonego na s. 109).

Wydatki osobowe obejmują wszelkiego rodzaju wynagrodzenia za pracę zatrud-nionych w przedsiębiorstwie na szczeblach wykonawczych i kierowniczych, pracowników fizycznych i umysłowych. Wynagrodzenia te są wypłacane co tydzień lub có mie- siąc w zależności od kategorii zatrudnionych pracowników. Udział wydatków osobowych w ogólnych kosztach produkcji jest bardzo zróżnicowany i zależny od dziedziny gospodarki narodowej oraz charakteru wytwarzanej produkcji lub usług. W przedsię-biorstwach przemysłu przetwórczego jest on na ogół znacznie niższy niż w różnego ro-dzaju usługach, a nawet w przemyśle wydobywczym, gdyż w przemysłach przetwór-czych dominującą pozycję zajmują wydatki materiałowe.

Powstaje dość istotne pytanie, jaki jest stosunek teorii ekonomii do polityki gospo-darczej?

Polityka gospodarcza to działalność państwa lub innego organu publicznego, zmierzająca do osiągnięcia konkretnych celów społeczno-ekonomicznych w ściśle okre-ślonych warunkach i określonym horyzoncie czasu. Obejmuje ona całą politykę fiskalną (skarbową) i dochodową oraz politykę pieniężną mającą na celu ograniczenie lub za-hamowanie inflacji, zmniejszenie lub likwidację bezrobocia, zrównoważenie budżetu państwa, zrównoważenie bilansu płatniczego kraju, przesunięcie środków finansowych z jednych regionów kraju do innych itp. Każda polityka gospodarcza opiera się – milcząco lub jawnie – na określonej teorii ekonomicznej, która stanowi podstawę dokonania diagnozy, czyli rozpoznania i oceny stanu wyjściowego. Wskazuje ona na przyczyny niezadowalającego stanu rzeczy oraz na występujące zagrożenia w bliższej i dalszej perspektywie. Polityka ekonomiczna jest sposobem działania i rozwiązywania proble-mów gospodarczych z punktu widzenia interesu publicznego. Każdy rząd w swoich de-cyzjach stara się uwzględniać interes publiczny i zabiega różnymi sposobami o uznanie w opinii społecznej. Ma to zasadnicze znaczenie w systemach demokracji parlamentarnej, gdyż od stopnia poparcia społecznego dla polityki rządu zależy jego los, jak również szansa ponownego wyboru przez społeczeństwo tych sił politycznych, które rząd reprezentuje.

Trzecią częścią składową neoklasycznej teorii równowagi ogólnej jest założenie pionowego charakteru funkcji podaży Sa połączone z przyjętą hipotezą elastycznych cen i płac. Można to zilustrować następująco:

Równowaga zgodnie z prawem rynków Saya występuje w punkcie Ex, gdzie popyt globalny Pgl pokrywa się z dochodem narodowym przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych Ymax i stałym przeciętnym poziomie cen Cj. Jeśli z jakichś względów popyt globalny wzrośnie i krzywa popytu Pgl przesunie się w górę, wówczas zaczną rosnąć ceny. Wraz ze wzrostem cen będą natychmiast rosły płace nominalne w takim stopniu, w jakim płace realne nie ulegną zmianie. Zmieni się położenie krzywej popytu globalnego, ale nie zmieni się popyt realny. Dlatego zarówno dochód realny, jak i zatrudnienie pozostaną na dotychczasowym poziomie.

To cząstkowe optimum producenta nie wyznacza jeszcze optymalnych rozmiarów produkcji, przy których przedsiębiorca maksymalizuje swój zysk. Do wyznaczenia opti-mum ekonomicznego przedsiębiorstwa, przy którym producent maksymalizuje swój zysk, niezbędna jest jeszcze gruntowna analiza kosztów oraz cen i utargów osiąganych ze sprzedanej produkcji.