Trudno jest jednoznacznie podać zakres szarej strefy z powodu trudności w jej zmierzeniu, a także z powodu stosowania wielu metod pomiaru, dlatego wielkość tego zjawiska może być jedynie szacowana. Jednakże wielu ekspertów zgadza się co do tego, że zakres szarej strefy zwiększa się na terenie całej Europy.

Badanie pokazało, że praca nierejestrowana jest przede wszystkim domeną firm małych, bez osobowości prawnej, które działają na rozdrobnionym rynku i narażone są przez to na największą konkurencję. Wynika to głównie z tego, że najważniejszymi czynnikami, które kształtują rozmiary szarej strefy, są kwestie dotyczące podatków, kosztów zatrudniania i ogólnie przepisów prawa pracy oraz podaży siły roboczej. Wysokie koszty zatrudniania i skomplikowanie przepisów są łatwiejsze do udźwignięcia przez większe przedsiębiorstwa, małe uciekają przed kłopotami w szarą strefę.

Przeprowadzona analiza prawno-organizacyjna oraz wywiady z wieloma przedstawicielami służb zaangażowanych w proces kontroli legalności zatrudnienia upoważniają autorów do sformułowania ogólnych spostrzeżeń.

Sytuacja na rynku pracy ma ogromny wpływ na zatrudnienie nierejestrowane. Brak możliwości zatrudnienia rejestrowanego zmusza wielu bezrobotnych do podejmowania pracy w szarej strefie.

Ponad 30 lat temu Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO 1972) użyła po raz pierwszy pojęcia informal sector. Na początku lat dziewięćdziesiątych (1991) na 78. Sesji Międzynarodowej Konferencji Pracy debatowano nad „dylematami sektora nieformalnego” (ILO 1991). Dylemat dotyczył kwestii, czy Międzynarodowa organizacja Pracy i kraje członkowskie powinny promować sektor nieformalny jako środek wzrostu zatrudnienia i dochodów oraz dążyć do rozszerzenia ochrony pracy i socjalnej na ten sektor. Raport z 1991 r. podkreślił: nie podlega dyskusji, że ILO powinno wspierać promowanie i rozwój zatrudnienia nieformalnego sektora, jako taniego tworzenia miejsc pracy, pod warunkiem stopniowej eliminacji najgorszych aspektów wyzysku i nieludzkich warunków pracy w tym sektorze (ILO 1991).

Tak więc na polskim rynku pracy występują zarówno zawody deficytowe, jak i nadwyżkowe. Niedobór rejestrowanych miejsc pracy w wielu małych miastach sprzyja niewątpliwie podejmowaniu zatrudnienia nierejestrowanego.

Wydziały są podstawowymi pionami w strukturze urzędu. Dzielą się na mniejsze komórki: biura i sekcje, z kierownikami podległymi bezpośrednio konkretnym członkom zarządu. Struktura ta jest hierarchiczna, wysoce scentralizowana i sformalizowana: jest – ujmując rzecz najkrócej – biurokratyczna.

Komisja Europejska, postulując reformę administracyjną i uproszczenie procedur, sygnalizuje, że opodatkowanie dochodów z pracy i obciążenia administracyjne, zwłaszcza w odniesieniu do pracy nietypowej lub sezonowej, zdają się być najsilniejszymi czynnikami sprzyjającymi pracy nierejestrowanej. W niektórych ekstremalnych przypadkach połączenie niskiej produktywności z obciążeniami administracyjnymi i/lub podatkowymi powoduje, że określone czynności są nieopłacalne z punktu widzenia ekonomicznego w gospodarce formalnej (Komisja Europejska 2007a)

Jak wskazują dane z tabeli 4.5, najwięcej ofert pracy nierejestrowanej pojawiło się w handlu, pozostałej działalności związanej z prowadzeniem interesów oraz w branży hotelowo-gastronomicznej, co wynika z dużej liczby ofert pracy w tych sektorach. Względna częstość występowania ofert pracy bez rejestracji wśród ogółu ofert pracy w tych branżach kształtowała się na poziomie 7,5%-9%,

Już pierwszy rzut oka na wnętrze utwierdza nas w przekonaniu, że jesteśmy w zakładzie fryzjersko-kosmetycznym. Może samo słowo „salon” umieszczone na szyldzie jest trochę „na wyrost” i obiecuje klientom zbyt wiele, ale pomieszczenie jest rzeczywiście gustownie i funkcjonalnie urządzone.

Z uwagi na wspomniane już przeszkody w prowadzeniu badań nad popytem na pracę nierejestrowaną, przede wszystkim z uwagi na jej pozaprawny charakter, w celu poznania rzeczywistego zainteresowania pracodawców pracą bez rejestracji przeprowadzono badanie Mystery Shopper. Badanie to wykorzystuje metodę obserwacji niejawnej. Ankieterzy, jako potencjalne osoby poszukujące pracy, odpowiadały na ogłoszenia prasowe i w czasie rozmowy, prowadzonej według wyznaczonego scenariusza, mieli za zadanie wysondować charakter i formę proponowanego zatrudnienia. Głównym celem badania było zmierzenie liczby ofert pracy nierejestrowanej wśród ofert pracy pojawiających się w ogólnodostępnych mediach oraz poznanie mechanizmów zatrudniania w szarej strefie i poziomu jawności tego typu ofert. W czasie 8 miesięcy trwania projektu przeprowadzono 2490 telefonicznych rozmów o pracę. Podawano się za osoby poszukujące pracy (w każdym miesiącu badania przeprowadzono przynajmniej 300 wywiadów). Ponadto ankieterzy odwiedzili 10 wybranych firm – sprawdzając oferty, które, mimo braku bezpośredniej deklaracji, wzbudzały podejrzenie co do legalności zatrudnienia, w celu ustalenia w rozmowie osobistej stanu faktycznego i charakteru proponowanej pracy.

Podsumowując badanie Mystery Shopper, należy przede wszystkim zwrócić uwagę na poniższe fakty:

– Od marca do października średnio 8,2% ofert pracy ogłaszanych w prasie dotyczyło pracy nie w pełni rejestrowanej.

Na pytanie odpowiedziało 403 respondentów. Zestawiono sugestie respondentów według hierarchii ważności. Spośród kilkudziesięciu różnorodnych propozycji wyselekcjonowano 15 (tabela 5.1)...